18
ноябрь
2021
Балаларыңызды зорлық-зомбылықтан қалай қорғауға болады? (ата-аналарға ескерту)
Балаларыңызды зорлық-зомбылықтан қалай қорғауға болады?
(ата-аналарға ескерту)
Балаларды қорлаудың түрлері:
Физикалық зорлық-зомбылық – қасақана дене жарақатын келтіру.
Сексуалдық зорлық-зомбылық (немесе сыбайлас жемқорлық) - баланы оның келісімімен және ондайсыз тарту
ересектерден қанағат алу мақсатында жыныстық қатынасқа түсу немесе
артықшылықтар.
Психикалық (эмоционалдық) зорлық-зомбылық.
Психикалық зорлық-зомбылық мыналарды қамтиды:
• қорқыту, қорқыту;
• балағаттау, айғайлау;
• адамның қадір-қасиетін қорлау, қорлау;
• баланың өтірік айтуы, алдауы;
• жасқа сәйкес келмейтін әсіре талаптар;
• жалғыздыққа мәжбүрлеу, баладан бас тарту;
• кемшіліктерге баса назар аудара отырып, теріс бағалау;
• ата-ана махаббатынан, қамқорлығынан және қауіпсіздігінен айыру;
• балаларының көзінше ата-анаға зиян келтіру.
Баланың немқұрайлылығы – балаға қамқорлық көрсетпеу, соның салдарынан оның эмоционалдық жағдайы бұзылып, денсаулығына немесе дамуына қауіп төнеді.
Баланың негізгі қажеттіліктерін елемеу мыналарды қамтиды:
• Баланы қараусыз қалдыру;
• Балаға медициналық көмек көрсетпеу;
• Тиісті назардың, қорғаншылықтың, қорғаудың болмауы (немқұрайлылық);
• баланың жасы мен қажеттіліктеріне сәйкес тамақтың, киім-кешектің, баспананың болмауы;
• білім беру, медициналық көмек көрсету.
Баланы зорлық-зомбылықтан қалай қорғауға болады?
ЕРЕЖЕ 1. Баланы бір минут болса да қараусыз қалдырмаңыз.
ЕРЕЖЕ 2. Балаңызды қаңырап бос жерлерде (лифттерде, кіреберістерде, өткелдерде және т.б.) бейтаныс адамдардан аулақ болуға үйретіңіз.
ЕРЕЖЕ 3. Балаға бейтаныс немесе бейтаныс адамдардан, тіпті көршіңізден де тәттілер мен сыйлықтарды қабылдай алмайтыныңызды түсіндіріңіз. Сондай-ақ көшеде бейтаныс адамдарды немесе күдікті заттарды алыңыз: сөмкелер, колбалар, қораптар, ойыншықтар және т.б.
ЕРЕЖЕ 4. Балаңызға назарды өзіне дұрыс аударуға үйретіңіз. Дұрыс сөздер: "Көмектесіңіздер! Мен бұл адамды танымаймын! Мен онымен ешқайда барғым келмейді!"
ЕРЕЖЕ 5. Баланың сөзіне сеніңіз. Көмекке шақыруларды елемеңіз! Есіңізде болсын: баланы зорлық-зомбылықтан сіздің назарыңыз ғана құтқара алады!
Балаңызға қауіпсіздікті үйретіңіз!
1. Мен әрқашан ата-анамнан рұқсат сұраймын. Мен ата-анам рұқсат етпеген нәрсені ешқашан істемеймін, тіпті қазір шынымен жасағым келсе де.
2. Мен өз сезімдеріме сенемін. Егер мен өзімді жаман нәрсе істеп жатқанымды сезсем, онда мен мұны істемеуім керек, өйткені ол маған зиян тигізуі мүмкін.
3. Мен «жоқ» деп айта аламын. Мен бірдеңе істеп жатқандай сезінсем, жоқ деп үйге жүгіремін.
4. Мен өзімді ренжітетін нәрселерден әрқашан қашықтықты сақтаймын.
5. Мен білмейтін кейбір адамдар маған қауіпті жағдайдан шығуға көмектесетінін білемін. Бұл әйелдер, балалы аналар, балалар, форма киген полиция қызметкерлері, дүкен сатушылары мен дәріханалар.
6. Менің денем тек маған тиесілі екенін білемін.
7. Мен тек ата-анам рұқсат берген жерде ойнаймын және шығамын. Жарық аз, адам аз жерлерден аулақ боламын.
8. Ата-анамның рұқсатынсыз бейтаныс адамдармен сөйлеспеймін, үлкендерден сыйлық қабылдамаймын, олардың көлігіне отыруға, олармен бірге серуендеуге немесе қонаққа баруға келіспейтінмін.
9. Мен өз үйімді әрқашан жабамын және жақындарымнан басқа ешкімге ашпаймын.
Балаңызға кез келген уақытта көмектесуге дайын болыңыз!
1. Балаңыздың әлеуметтік ортасына көбірек көңіл бөліңіз. Оның достарының мекенжайлары мен телефон нөмірлерін қолыңызда ұстаңыз.
2. Көршілеріңізбен танысыңыз. Олар және олардың өмір салты туралы мүмкіндігінше көбірек біліңіз.
3. Үйіңіздің айналасын зерттеңіз. Балаңызға қауіпсіз ойнайтын орындарды және ол аулақ болу керек жерлерді көрсетіңіз.
4. Балаңыздың атын киімге, оқу құралдарына, портфельдерге жазбаңыз.
5. Балаңыздың телефонындағы түймелерді өз телефондарыңызбен және барлық туыстарыңыз бен жақын адамдарыңыздың телефондарымен, сондай-ақ ұялы байланыс операторының жедел қызмет көрсету түймелерімен бағдарламалаңыз.
6. Үйде интернетке қосылған компьютер болса, оған балаңыз кірген барлық сайттарды, ол жіберген және қабылдаған барлық хабарламаларды көруге мүмкіндік беретін бағдарламаны орнатыңыз.
7. Балаңызды үйде, көлікте немесе көшеде жалғыз қалдырудың балама жолдарын іздеңіз.
8. Егер баланы әлі де үйде жалғыз қалдыру керек болса, оған бейтаныс адамдарға есік ашпау керектігін түсіндіріңіз және оның үйде жалғыз қалғанын айтыңыз.
9. Балаға белгісіз біреудің ұзақ уақыт бойы соңынан еріп келе жатқанын байқаса, адам көп жерде тоқтап, оның өткенін күткен дұрыс екенін түсіндіріңіз. Бейтаныс адам қуа берсе, баланың үйге кірмей, қол бұлғағаны жақсы.
ата-анасын сол жерде көріп тұрғандай кейіп танытып, тіпті бос терезеге қол созады.
10. Балаңызды дүкенге сауда жасауға жіберетін болсаңыз, оған үлкен ақшаны бермеуге тырысыңыз. Бұл қылмыскерлердің назарын аударуы мүмкін.
11. Балаларға қымбат «ұялы телефондарды» сатып алмаңыз. Балаңызға ұялы телефонды көзге көрінбейтін жерде емес, қалтаңызда ұстау жақсы екенін түсіндіруге тырысыңыз, мысалы, оны мойныңызға іліп қойыңыз.
12. Балаңызға үлгі болыңыз. Балаңызды тыңдаңыз және онымен сөйлесіңіз, оны ашықтыққа шақырыңыз және оған зорлық-зомбылықпен емес, сендіру арқылы дәлелдер беріңіз.
13. Балаңыз оны сол қалпында жақсы көретініңізді білсін. Оны сіздің сүйіспеншілігіңізге және сіздің тұрақты қолдауыңызға деген сеніммен шабыттандырыңыз!
Қашан көмек сұрау керек
• Егер бала өзіне немесе басқаларға физикалық ауырсыну тудырса
• Егер баланың ата-анасының бірі зорлық-зомбылық құрбаны болса
• Баланың проблемалары 3-4 ай ішінде жойылмаса
• Балада төменде көрсетілген 5 немесе одан да көп мінез-құлық болса.
• Егер сіз жақсы білетін бала туралы алаңдасаңыз, сізде өте маңызды рөл ойнайтынын есте сақтаңыз.
Көмек сұрау!
Көмек алу үшін кімге хабарласу керек
Психолог
Әлеуметтік педагог
Балалар заңгері
денсаулық сақтау қызметтері
Бала қиналғанда не көреміз?
• Ұйқының бұзылуы, қорқынышты түс көру, ұйықтап қалудан қорқу.
• Бас ауруы, асқазан ауруы, соматикалық белгілер.
• Агрессивтіліктің жоғарылауы. Өте жоғары белсенділік (гиперактивтілік). Ықтимал қауіп туралы үнемі алаңдаушылық.
• Бұрын алынған дағдыларды жоғалту (дәретхана әдеті, түс білу, есептеу және т.б.).
• Қарым-қатынас жасауды қаламау және ойындарға қатыспау.
• Эмоционалды кереңдік.
• Жақын адамдардың қауіпсіздігіне алаңдаушылық.
• Зейін проблемалары.
• Оқиғаның қайталанатын ойнатуы.
Бұл мектепте, үйде немесе кез келген таныс ортада бала зорлық-зомбылықты көргенде немесе естігенде пайда болуы мүмкін кейбір мәселелер. Дәл осындай проблемалар басқа себептермен пайда болуы мүмкін. Бірақ егер сіз баланы байқасаңыз, оның көрген зорлық-зомбылығы себептердің бірі болуы мүмкін екенін біліңіз.
Емдеу қарым-қатынастан басталады. Қамқор ересек - баланың өзін қауіпсіз сезінуіне көмектесетін ең жақсы фактор.
Бала сөйлесе берсін. Бұл олар сенетін ересек адамға олардың өміріндегі қатыгездік туралы айтуға көмектеседі.
(ата-аналарға ескерту)
Балаларды қорлаудың түрлері:
Физикалық зорлық-зомбылық – қасақана дене жарақатын келтіру.
Сексуалдық зорлық-зомбылық (немесе сыбайлас жемқорлық) - баланы оның келісімімен және ондайсыз тарту
ересектерден қанағат алу мақсатында жыныстық қатынасқа түсу немесе
артықшылықтар.
Психикалық (эмоционалдық) зорлық-зомбылық.
Психикалық зорлық-зомбылық мыналарды қамтиды:
• қорқыту, қорқыту;
• балағаттау, айғайлау;
• адамның қадір-қасиетін қорлау, қорлау;
• баланың өтірік айтуы, алдауы;
• жасқа сәйкес келмейтін әсіре талаптар;
• жалғыздыққа мәжбүрлеу, баладан бас тарту;
• кемшіліктерге баса назар аудара отырып, теріс бағалау;
• ата-ана махаббатынан, қамқорлығынан және қауіпсіздігінен айыру;
• балаларының көзінше ата-анаға зиян келтіру.
Баланың немқұрайлылығы – балаға қамқорлық көрсетпеу, соның салдарынан оның эмоционалдық жағдайы бұзылып, денсаулығына немесе дамуына қауіп төнеді.
Баланың негізгі қажеттіліктерін елемеу мыналарды қамтиды:
• Баланы қараусыз қалдыру;
• Балаға медициналық көмек көрсетпеу;
• Тиісті назардың, қорғаншылықтың, қорғаудың болмауы (немқұрайлылық);
• баланың жасы мен қажеттіліктеріне сәйкес тамақтың, киім-кешектің, баспананың болмауы;
• білім беру, медициналық көмек көрсету.
Баланы зорлық-зомбылықтан қалай қорғауға болады?
ЕРЕЖЕ 1. Баланы бір минут болса да қараусыз қалдырмаңыз.
ЕРЕЖЕ 2. Балаңызды қаңырап бос жерлерде (лифттерде, кіреберістерде, өткелдерде және т.б.) бейтаныс адамдардан аулақ болуға үйретіңіз.
ЕРЕЖЕ 3. Балаға бейтаныс немесе бейтаныс адамдардан, тіпті көршіңізден де тәттілер мен сыйлықтарды қабылдай алмайтыныңызды түсіндіріңіз. Сондай-ақ көшеде бейтаныс адамдарды немесе күдікті заттарды алыңыз: сөмкелер, колбалар, қораптар, ойыншықтар және т.б.
ЕРЕЖЕ 4. Балаңызға назарды өзіне дұрыс аударуға үйретіңіз. Дұрыс сөздер: "Көмектесіңіздер! Мен бұл адамды танымаймын! Мен онымен ешқайда барғым келмейді!"
ЕРЕЖЕ 5. Баланың сөзіне сеніңіз. Көмекке шақыруларды елемеңіз! Есіңізде болсын: баланы зорлық-зомбылықтан сіздің назарыңыз ғана құтқара алады!
Балаңызға қауіпсіздікті үйретіңіз!
1. Мен әрқашан ата-анамнан рұқсат сұраймын. Мен ата-анам рұқсат етпеген нәрсені ешқашан істемеймін, тіпті қазір шынымен жасағым келсе де.
2. Мен өз сезімдеріме сенемін. Егер мен өзімді жаман нәрсе істеп жатқанымды сезсем, онда мен мұны істемеуім керек, өйткені ол маған зиян тигізуі мүмкін.
3. Мен «жоқ» деп айта аламын. Мен бірдеңе істеп жатқандай сезінсем, жоқ деп үйге жүгіремін.
4. Мен өзімді ренжітетін нәрселерден әрқашан қашықтықты сақтаймын.
5. Мен білмейтін кейбір адамдар маған қауіпті жағдайдан шығуға көмектесетінін білемін. Бұл әйелдер, балалы аналар, балалар, форма киген полиция қызметкерлері, дүкен сатушылары мен дәріханалар.
6. Менің денем тек маған тиесілі екенін білемін.
7. Мен тек ата-анам рұқсат берген жерде ойнаймын және шығамын. Жарық аз, адам аз жерлерден аулақ боламын.
8. Ата-анамның рұқсатынсыз бейтаныс адамдармен сөйлеспеймін, үлкендерден сыйлық қабылдамаймын, олардың көлігіне отыруға, олармен бірге серуендеуге немесе қонаққа баруға келіспейтінмін.
9. Мен өз үйімді әрқашан жабамын және жақындарымнан басқа ешкімге ашпаймын.
Балаңызға кез келген уақытта көмектесуге дайын болыңыз!
1. Балаңыздың әлеуметтік ортасына көбірек көңіл бөліңіз. Оның достарының мекенжайлары мен телефон нөмірлерін қолыңызда ұстаңыз.
2. Көршілеріңізбен танысыңыз. Олар және олардың өмір салты туралы мүмкіндігінше көбірек біліңіз.
3. Үйіңіздің айналасын зерттеңіз. Балаңызға қауіпсіз ойнайтын орындарды және ол аулақ болу керек жерлерді көрсетіңіз.
4. Балаңыздың атын киімге, оқу құралдарына, портфельдерге жазбаңыз.
5. Балаңыздың телефонындағы түймелерді өз телефондарыңызбен және барлық туыстарыңыз бен жақын адамдарыңыздың телефондарымен, сондай-ақ ұялы байланыс операторының жедел қызмет көрсету түймелерімен бағдарламалаңыз.
6. Үйде интернетке қосылған компьютер болса, оған балаңыз кірген барлық сайттарды, ол жіберген және қабылдаған барлық хабарламаларды көруге мүмкіндік беретін бағдарламаны орнатыңыз.
7. Балаңызды үйде, көлікте немесе көшеде жалғыз қалдырудың балама жолдарын іздеңіз.
8. Егер баланы әлі де үйде жалғыз қалдыру керек болса, оған бейтаныс адамдарға есік ашпау керектігін түсіндіріңіз және оның үйде жалғыз қалғанын айтыңыз.
9. Балаға белгісіз біреудің ұзақ уақыт бойы соңынан еріп келе жатқанын байқаса, адам көп жерде тоқтап, оның өткенін күткен дұрыс екенін түсіндіріңіз. Бейтаныс адам қуа берсе, баланың үйге кірмей, қол бұлғағаны жақсы.
ата-анасын сол жерде көріп тұрғандай кейіп танытып, тіпті бос терезеге қол созады.
10. Балаңызды дүкенге сауда жасауға жіберетін болсаңыз, оған үлкен ақшаны бермеуге тырысыңыз. Бұл қылмыскерлердің назарын аударуы мүмкін.
11. Балаларға қымбат «ұялы телефондарды» сатып алмаңыз. Балаңызға ұялы телефонды көзге көрінбейтін жерде емес, қалтаңызда ұстау жақсы екенін түсіндіруге тырысыңыз, мысалы, оны мойныңызға іліп қойыңыз.
12. Балаңызға үлгі болыңыз. Балаңызды тыңдаңыз және онымен сөйлесіңіз, оны ашықтыққа шақырыңыз және оған зорлық-зомбылықпен емес, сендіру арқылы дәлелдер беріңіз.
13. Балаңыз оны сол қалпында жақсы көретініңізді білсін. Оны сіздің сүйіспеншілігіңізге және сіздің тұрақты қолдауыңызға деген сеніммен шабыттандырыңыз!
Қашан көмек сұрау керек
• Егер бала өзіне немесе басқаларға физикалық ауырсыну тудырса
• Егер баланың ата-анасының бірі зорлық-зомбылық құрбаны болса
• Баланың проблемалары 3-4 ай ішінде жойылмаса
• Балада төменде көрсетілген 5 немесе одан да көп мінез-құлық болса.
• Егер сіз жақсы білетін бала туралы алаңдасаңыз, сізде өте маңызды рөл ойнайтынын есте сақтаңыз.
Көмек сұрау!
Көмек алу үшін кімге хабарласу керек
Психолог
Әлеуметтік педагог
Балалар заңгері
денсаулық сақтау қызметтері
Бала қиналғанда не көреміз?
• Ұйқының бұзылуы, қорқынышты түс көру, ұйықтап қалудан қорқу.
• Бас ауруы, асқазан ауруы, соматикалық белгілер.
• Агрессивтіліктің жоғарылауы. Өте жоғары белсенділік (гиперактивтілік). Ықтимал қауіп туралы үнемі алаңдаушылық.
• Бұрын алынған дағдыларды жоғалту (дәретхана әдеті, түс білу, есептеу және т.б.).
• Қарым-қатынас жасауды қаламау және ойындарға қатыспау.
• Эмоционалды кереңдік.
• Жақын адамдардың қауіпсіздігіне алаңдаушылық.
• Зейін проблемалары.
• Оқиғаның қайталанатын ойнатуы.
Бұл мектепте, үйде немесе кез келген таныс ортада бала зорлық-зомбылықты көргенде немесе естігенде пайда болуы мүмкін кейбір мәселелер. Дәл осындай проблемалар басқа себептермен пайда болуы мүмкін. Бірақ егер сіз баланы байқасаңыз, оның көрген зорлық-зомбылығы себептердің бірі болуы мүмкін екенін біліңіз.
Емдеу қарым-қатынастан басталады. Қамқор ересек - баланың өзін қауіпсіз сезінуіне көмектесетін ең жақсы фактор.
Бала сөйлесе берсін. Бұл олар сенетін ересек адамға олардың өміріндегі қатыгездік туралы айтуға көмектеседі.